Гүйцэтгэлд Суурилсан Санхүүжилтийн (ГСС) тогтолцоо нь үйлчилгээний байгууллагуудын санхүүжилт, төлбөрийг хүрсэн үр дүнтэй холбож, тэдгээр хөрөнгийг ашиглахад тухайн байгууллагуудын бие даасан байдлыг бүрдүүлдэг. Энэхүү стратеги нь олон хувь хүн, байгууллагын гүйцэтгэлийг сайжруулахад түлхэц болж, нөөцийг үйлчилгээний тэргүүн фронтод шууд чиглүүлдэг учраас тэдний таашаалд ихээхэн нийцэх болжээ.  Энэ нь эргээд хариуцлагын тогтолцоог бэхжүүлэх төдийгүй ГСС-ийн хандлагыг олон төрлийн салбарт түгээмэл ашигладаг болсноор зарим ирээдүйтэй үр дүн гарч эхлэв. 

Төсөв, санхүүгийн удирдлага (ТСУ) уламжлалт системтэй ГСС-ийн тогтолцоог харьцуулахад юу болох вэ? Энэ нь ТСУ-ын тогтолцооноос ялгаатай байх ёстой юу? Хариулт нь “Үгүй”. 

ГСС-ийн зохицуулалтыг төсөвт тусгаагүй тохиолдолд үр дүнгүй зэрэгцээ бүтцийг бий болгож, тогтвортой байдлыг хангахад хүндрэл үүснэ. Эрүүл мэндийн салбарт судлагдаж буйтай адилаар ГСС-ийн зарчмууд төсөвтэй хэрхэн нийцэж байгааг тодорхойлох нь чухал юм. Үндэсний ТСУ-ын системүүд нь зэрэгцээ тогтолцоог үүсгэхээс зайлсхийхийн тулд найдвартай, уян хатан байх шаардлагатай болно.  Хандивлагчдын санхүүжүүлсэн ГСС-ийн тогтолцоо нь үндэсний ТСУ-ын системд нэгдээгүй улс орнуудын хувьд богино хугацааны үр дүн гарч болох ч энэ нь тогтвортой биш юм. Улс орны ТСУ-ын системд хэрхэн ГСС-ийн тогтолцоог үр дүнтэй, тогтвортой хэрэгжүүлэх талаар зарим сургамжийг хуримтлуулаад байна. Бид доорх таван сургамжийг хуваалцаж байна: 

1. Үйлчилгээний байгууллагуудын бие даасан байдлыг нэмэгдүүлэхийн тулд тэдэнд санхүүгийн эрх мэдлийг шилжүүлэх нь: ТСУ-ын системийн сул талууд тэдний үйлчилгээний үр дүнд чухал үр нөлөө үзүүлж байгаа тохиолдолд эмнэлэг, сургуулиуд үр дүнтэй шийдвэр гаргахын тулд тодорхой хэмжээний бие даасан байдлыг шаарддаг. ТСУ-ын системд санхүүгийн эрх мэдлийг үйлчилгээний байгууллагуудад шилжүүлэх замаар үүнд хүрч болох юм. 

2. Банкны дансыг хянахын оронд санхүүжилтээ цаг тухайд нь олгоход анхаарах нь: ТСУ нь ихэвчлэн жилийн эцэст мөнгө нь дуусаагүй үйлчилгээний байгууллагуудад зориулсан тусгайлсан банкны данстай байхыг шаарддаг. Төрийн нэгдсэн сан нь хараахан төлөвшөөгүй, үйлчилгээний байгууллагуудад чиглэсэн нөөц бололцоогүй улс орнуудын хувьд энэ асуудал ойлгомжтой юм. Төрийн нэгдсэн санг бэхжүүлж төсвийн хөрөнгийг цаг тухайд нь гаргах, хөрөнгийн урсгалыг бий болгох нь үйлчилгээ үзүүлэхэд шаардлагатай хөрөнгийг бэлэн байлгах нөхцөлийг бүрдүүлнэ. Сангийн яам, салбарын яамд үндэсний хэмжээний ТСУ-ын тогтолцоог уялдуулахын тулд нягт хамтран ажиллах шаардлага үүснэ. 

3. Үйлчилгээний тэргүүлэх хэсгүүдэд санхүүгийн хариуцлага, ил тод байдлыг сайжруулах нь: Санхүүгийн удирдлагын чадавх хязгаарлагдмал байгаа нь төрийн сангийн түвшинд хатуу хяналт тавих гол шалтгаан болдог. Дотоод хяналтын уялдаа холбоог сайжруулж, үйлчилгээний байгууллагуудын чадавхыг бэхжүүлснээр ТСУ-ын тогтолцоо илүү үр дүнтэй болж, ГСС-ийг илүү сайн хэрэгжүүлэх нөхцөл бүрдэнэ. 

4. Үндэсний ТСУ-ын системээр дамжуулан үйлчилгээний тэргүүн хэсгүүдийг урамшуулах боломж: ГСС-ийн шинэчлэлүүд ихэвчлэн ажилтнуудыг урамшуулдаг. Тухайлбал гүйцэтгэл сайжрах нь урамшуулал, зарим төрлийн мөнгөн нөхөн олговор авахад хүргэнэ.  Урамшуулал олгох эсэх шийдвэр, түүний цар хүрээ нь ТСУ-ын асуудал байх албагүй. Зохих урамшууллын төлбөрийг тухайн улсын ТСУ-ын системд ГСС-ийг хэрэгжүүлэх зэрэгцээ зохицуулалтыг хийж болно. 

5. Засгийн газрын төсвийн нэгэн хэсэг болох хандивлагчдын санхүүжүүлсэн ГСС-ийг тайлагнах нь: Дэлхийн туршлагаас харахад ТСУ-ын систем нь хүчтэй төлөвшсөн жишээнүүдэд ч хөгжлийн түншүүд зарим тохиолдолд зэрэгцээ тогтолцоогоор дамжуулан дэмжлэг үзүүлэх хандлагатай байдаг нь зохисгүй туршлага байж болох талтай. ГСС-ийн шинэчлэл нь хөгжлийн түншүүдэд санхүү, эрүүл мэнд, боловсролын яамдтай хамтран ажиллаж, улс орны ТСУ-ын системийг илүү ашиглах боломжийг олгож, санхүүжүүлсэн ТСУ-ын төслүүдийг Засгийн газрын төсөвт тусгах боломжийг олгодог. Удахгүй гарах FinHealth болон FinEducation хэрэгсэл нь энэ үйл явцад чухал ач холбогдолтой бөгөөд эдгээр нь хэрхэн өөрчлөх талаар алхам алхмаар зааварчилгааг багтаасан юм. 

ГСС-ийн тогтолцоо нь эрүүл мэнд, боловсролын үйлчилгээг иргэдэд үр дүнд хүргэх боломжийг олгож байна. Төсвийн зарлага, санхүүгийн хариуцлагын тодорхойлсон төсвийн гурван үр нөлөө, ГСС-ийн шинэчлэлийг улс орны ТСУ-ын системд нэвтрүүлснээр засгийн газрууд төсвийн нэгдсэн сахилга бат, нөөцийн стратегийн хуваарилалт, үр ашгийг нэмэгдүүлэх боломж бүрддэг. ГСС, ТСУ-ын үр дүнтэй, тогтвортой хэрэгжилт нь Цар тахлын дараах амжилттай түншлэл юм. 

Эх сурвалж: https://blogs.worldbank.org/governance/performance-based-financing-inspiring-new-approaches-public-financial-management-health